De eerste 1000 dagen van het leven
De basis voor een gezond leven wordt gelegd tijdens de eerste 1000 dagen. Tijdens deze periode loopt als rode draad de ontwikkeling van een gezonde darmflora, het groeien van jouw ouderinstinct, het creëren van een liefdevol nest en het beperken van ongunstige invloeden van buitenaf.
In geen enkele andere periode in het leven viert je kind zoveel mijlpalen als tijdens de eerste 1000 dagen van het leven. In razend tempo wordt in 9 maanden een nieuw mensje gevormd en in de eerste twee jaar na de geboorte leert je baby eten, lopen, praten en hecht jouw kind zich. Hij groeit uit tot een peuter en dat alles in een relatief korte periode. Je begrijpt (natuurlijk) wel dat veel van deze processen maar een keer kunnen plaatsvinden. De groei van een orgaan kan je kind niet even overdoen. Je hebt dus maar één mogelijkheid om het goed te doen. Dit is spannend, maar vertrouw op je ouderinstinct. Jij weet als geen ander wat je kind nodig heeft.
De zwangerschap
De eerste 1000 dagen van het leven worden steeds meer erkend als een kritieke periode voor de ontwikkeling van een kind. Er wordt tijdens deze periode een blauwdruk gelegd voor de gezondheid in het verdere leven. De ontwikkeling van de darmflora speelt een sleutelrol in dit proces. Bij een volwassene bestaat de darmflora uit maar liefst 1,5 kilo microorganismen waaronder meer dan 2000 verschillende soorten bacteriën, schimmels en virussen. Als deze in verhouding zijn, ontstaat er een evenwicht waarbij de darmflora de spijsvertering ondersteunt, het immuunsysteem aanstuurt en gezonde stoffen produceert. Onderzoeken laten zien dat een ongunstige ontwikkeling van de darmflora in de eerste twee levensjaren gevolgen heeft voor de gezondheid op latere leeftijd. Kinderen die geboren worden via een keizersnede of flesvoeding krijgen, hebben bijvoorbeeld vaker last van allergieën. Tevens blijkt dat op latere leeftijd de darmflora minder vormbaar is dan in de kinderjaren. Het is dus noodzakelijk om de darmontwikkeling in de eerste 1000 dagen van het leven zo optimaal mogelijk te laten verlopen en daar kun je als ouder bij helpen.
In de buik van de moeder wordt het kindje afgeschermd tegen allerlei invloeden van buitenaf. Tot voor kort was de medische wereld ervan overtuigd dat de omgeving in de baarmoeder steriel is. Dit blijkt echter niet het geval te zijn. In de placenta, het vruchtwater en in navelstrengbloed zijn (resten van) bacteriën van de moeder teruggevonden. Deze bacteriën komen uit de mond, de vagina en de darm van de moeder en via de bloedbaan komen ze in aanraking met de baby. Deze allereerste blootstelling aan bacteriën lijkt een rol te spelen in de vorming van het afweersysteem van het kind. Hiermee wordt duidelijker dat de bacteriële flora van de moeder niet alleen tijdens de bevalling van invloed is op de baby (waarover later meer), maar dat deze dus al veel eerder een rol van betekenis speelt. Het is daarom belangrijk om tijdens de zwangerschap de verschillende flora’s in en op het lichaam zo gezond mogelijk te houden, bijvoorbeeld door het eten van gezonde voeding en eventueel het gebruik van probiotica.
De bevalling
Het doorgeven van de eerste bacteriën, ook wel het inzaaien van de darmflora genoemd, is belangrijk voor de latere gezondheid. Het helpt de ontwikkeling van overgewicht, eczeem, astma, allergieën en auto-immuunziekten voorkomen. Het inzaaien op zichzelf is niet heel complex. Je baby hoeft alleen maar op een natuurlijke manier geboren te worden, dat wil zeggen vaginaal. De baby krijgt dan veel gunstige lactobacillen en bifidobacteriën mee. Deze gunstige bacteriën kunnen optimaal alle voedingsstoffen uit moedermelk halen en helpen bij de ontwikkeling van het afweersysteem. Je kunt je voorstellen dat een geboorte door middel van een keizersnede ervoor zorgt dat je baby met andere bacteriën in aanraking komt, dan wanneer je kindje op de natuurlijke
manier ter wereld komt. Hiernaar is veel onderzoek gedaan en daaruit blijkt dat baby’s die via een keizersnede worden geboren een darmflora hebben die lijkt op de bacteriën die op de huid van de moeder leven. Ze missen daardoor een gedeelte van de gunstige lactobacillen en bifidobacteriën. De eerste maanden blijft dit verschil groot. Echter, na drie tot vijf jaar kan men op basis van de darmflora niet meer bepalen op welke manier een kind geboren is. Toch krijgen kinderen die via een keizersnede geboren zijn vaker last van gezondheidsproblemen. Dit kan erop wijzen dat gedurende de eerste maanden van het leven het immuunsysteem op een zodanige manier wordt afgesteld dat deze minder bevattelijk is voor het ontwikkelen van gezondheidsproblemen op latere leeftijd.
Wellicht is het noch mogelijk om na een keizersnede een gedeelte van de goede bacteriën aan het kind door te geven middels een ‘vaginale swap’. Dit houdt in dat een steriel doekje langs de vagina van de moeder wordt geveegd en daarna over het gezicht van de baby. Wetenschappelijk onderzoek laat nog tegenstrijdige resultaten zien op de lange termijn. Voorlopig is het dus een persoonlijke afweging van de ouders om dit al dan niet toe te passen na een keizersnede.
Borstvoeding, flesvoeding en vaste voeding
Naast de grote impact die de bevalling heeft op de aanleg van de darmflora, heeft ook de manier van voeden grote effecten op de darmontwikkeling van het kind. Moedermelk bevat een scala aan gunstige voedingsstoffen voor de baby en verandert mee tijdens de ontwikkeling van het kind. Het geven van moedermelk helpt overgewicht bij het kind op latere leeftijd voorkomen en beschermt tegen de ontwikkeling van allergieën en verschillende auto-immuunziekten, zoals astma en diabetes. Bovendien beschermt het de baby tegen infecties, doordat antistoffen via de moedermelk worden overgebracht. Tot slot ondersteunt moedermelk de darmrijping bij de baby gedurende de eerste
6 maanden, zodat de darmen na deze periode klaar zijn om vaste voeding te verteren. Ondanks dat er grote stappen worden gemaakt in de samenstelling van kunstvoeding, is het technisch helaas nog niet mogelijk om kunstvoeding dezelfde diversiteit aan gunstige nutriënten mee te geven. Het geven van borstvoeding heeft dus de voorkeur.
Maar wat nu als het geven van borstvoeding niet goed lukt? Dan is kunstvoeding uiteraard noodzakelijk, maar je kunt dan wel op een aantal dingen letten bij het kiezen van een voeding. Let goed op dat de melkpoeder geen toegevoegde suikers bevat, zoals maltodextrine. Daarnaast kunnen toevoegingen van prebiotische vezels, zoals GOS en/of FOS, omega-3 vetzuren en probiotica juist gunstig zijn voor de ontwikkeling van het kindje. Geitenmelk is makkelijker verteerbaar dan koemelk en kan daarom een goed alternatief zijn voor baby’s die darmproblemen krijgen van flesvoeding op basis van koemelk. Je hoeft niet te letten op vitaminen en mineralen, deze hoeveelheden zijn vastgesteld in de Warenwet en zijn voor alle kunstvoeding voor pasgeborenen hetzelfde.
Het immuunsysteem en de allergische mars
We staan constant in contact met de wereld om ons heen. Met name in de darmen, komen binnen- en buitenwereld heel dichtbij elkaar. Voeding en bacteriën worden daar van onze binnenwereld gescheiden gehouden door een dun laagje cellen, het darmslijmvlies. Het is dan ook logisch dat een groot gedeelte van ons immuunsysteem, ongeveer 80%, zich bevindt in de darmen. Het immuunsysteem van je baby heeft de aanwezigheid van goede bacteriën nodig om te leren waar het wel en niet op moet reageren. In de baarmoeder was dit proces al gestart en na de bevalling leert het immuunsysteem extra snel.
Het sterkste immuunsysteem ontwikkelt een kind op een ouderwetse boerderij. Je komt er in contact met verschillende micro-organismen en deze helpen om het afweersysteem goed af te stellen. Door een constante stroom aan kleine ‘beestjes’ waarmee je afweer op een boerderij in contact komt, is het niet zo snel meer onder de indruk. Sinds de Industriële Revolutie zijn mensen steeds schoner gaan leven. Voedsel bevat minder potentiële ziekteverwekkers, de hygiëne is verbeterd en de uitvinding van antibiotica zorgt ervoor dat we gemakkelijker ziekten kunnen overwinnen. Ondanks dat deze ontwikkelingen ons veel goeds hebben gebracht, hebben ze er ook voor gezorgd dat we een stuk minder in aanraking komen met allerlei soorten micro-organismen. Ons immuunsysteem is daardoor niet zoveel meer gewend. Wetenschappers hebben een trend ontdekt die zij de allergische mars noemen. Het gaat om verschillende allergieën die zich bij kinderen in een bepaalde volgorde kunnen ontwikkelen. De allergische mars begint tijdens de eerste 6 maanden, waarin duidelijk wordt dat een kind een koemelk- of kippenei-allergie heeft. Soms gaat dit gepaard met eczeem. De kans op een dergelijke allergie is groter bij kinderen die kunstvoeding krijgen, maar de allergie kan ook ontstaan bij baby’s die uitsluitend borstvoeding krijgen. Tussen de 1 en 5 jaar ontstaat er vervolgens een allergie voor stoffen in huis, zoals huisstofmijt of katten. Ergens tussen de 3 en 5 jaar komen daar ook allergieën voor pollen bij, zoals berken en grassen. Uiteindelijk hebben deze kinderen een grotere kans op het ontwikkelen van astma. Door de allergische mars in een vroeg stadium op te merken, kan er nog geprobeerd worden op de ontwikkeling van de darmflora en het afweersysteem bij te sturen. Bijvoorbeeld door middel van probiotica.
Naast fysieke factoren zoals de bevalling, het geven van (borst)voeding en de introductie van vaste voeding, hebben ook meer ongrijpbare zaken invloed op de (darm)gezondheid van je kind. Denk bijvoorbeeld aan knuffelen, huid-op-huidcontact en liefdevol praten. Een blije baby heeft een blij immuunsysteem en een blij immuunsysteem zorgt voor een gezonde darmflora.
Tot het tweede levensjaar
Nadat een kind zes maanden uitsluitend borstvoeding of kunstvoeding heeft gehad, kan er worden begonnen met de introductie van vast voedsel. Je kunt kiezen voor potjes en papjes, maar je kunt het ook aan je baby overlaten. Dit laatste wordt ook wel de Rapley methode genoemd. Bij deze methode bied je je kind verschillende soorten groenten, fruit en vlees aan in grote stukken. Het kind kan op deze manier zelf ervaren hoe voedsel voelt, ruikt en smaakt. Op latere leeftijd worden kinderen die op deze manier leren te eten getypeerd als ‘makkelijke eters’. Hoe groter je kindje wordt, hoe meer hij zal eten en hoe beter het verteerd zal worden door de darmen. Zeker in het begin is deze manier van voeden geen vervanging van borstvoeding of kunstvoeding. Je kindje zal zelf aangeven wanneer borstvoeding/flesvoeding afgebouwd kan worden.
Naast de bevalling, het geven van borstvoeding en de introductie van vaste voeding zijn er nog andere zaken die de ontwikkeling van de darmflora van je baby kunnen beïnvloeden. In de eerste 1000 dagen van het leven gaat het dan met name om het gebruik van antibiotica. Gelukkig worden Europees gezien, antibiotica in Nederland het minst verstrekt. Toch heeft 25 procent van de kinderen tot vijf jaar één of meerdere keren antibiotica gekregen. In veel gevallen gaat het dan om gebruik bij een (midden)oorontsteking, keelontsteking of bronchitis. Ondanks dat het soms noodzakelijk kan zijn om antibiotica te gebruiken, is een bekende bijwerking dat het de samenstelling van de darmflora verstoort. Er is een trend te zien waarin kinderen die op jonge leeftijd antibiotica krijgen, op latere leeftijd vaker last hebben van overgewicht, hooikoorts, astma en/of eczeem. Mocht het gebruik van antibiotica noodzakelijk zijn, dan is het zinvol zijn om tegelijkertijd de darmflora te ondersteunen met probiotica.
Na twee jaar is de darmflora min of meer stabiel en is de blauwdruk voor het verdere leven gelegd. Veranderingen van de darmflora zijn dan nog wel mogelijk, maar kosten meer tijd en energie. Voor een optimale start van het leven zijn de eerste 1000 dagen dus van cruciaal belang.
Dit artikel is gepubliceerd in het tijdschrift PURE CHILD, een baanbrekend magazine voor ouders & kinderen van 94 pagina’s, die 5x per jaar een vernieuwende kijk biedt op het begeleiden van kinderen in actuele thema’s. Daarnaast is PURE CHILD een educatief platform met blogartikels, video’s en live- events van én voor experten, coaches, ouders, leerkrachten en kinderen.
Wil je meer weten over wat je kunt doen bij verschillende zwangerschapskwaaltjes? Kijk dan naar mijn boek Zwanger Baby Boefje – Van zwangerschap tot gezonde peuter in 1000 dagen
Photo by CDC on Unsplash 
Photo by Camylla Battani on Unsplash 
